Jacob Levy Moreno (1889-1974) is de grondlegger van de sociometrie.
Een techniek waarmee de relaties tussen groepsleden kunnen worden bepaald.
Het sociogram leidt tot een grafische voorstelling van de onderlinge verhoudingen binnen een groep.
De inter-persoonlijke ontmoeting staat bij deze techniek centraal.
Waar Freud zei:"Wat is er gebeurd? Vertel eens.", zei Moreno: "Hoe is het gebeurd? Laat eens zien."
Op basis van de antwoorden die Moreno kreeg maakte hij een sociogram.
Het sociogram is een grafische weergave van onderlinge relaties.
Ondertussen is het sociogram een alom gebruikt middel om sociale relaties en verbindingen die in een groep spelen zichtbaar te maken.
Binnen basisscholen werd het instrument aanvankelijk gebruikt om pesten of het zondebokfenomeen in kaart te brengen,
tegenwoordig veel meer om inzicht te krijgen in de groepsdynamiek gemeten over een langere tijd en om subgroepjes in beeld te krijgen.
Met de gegevens die het sociogram oplevert wordt het gemakkelijker de groepsstructuur te beïnvloeden.
Intrinsieke waarden en normen van de leerkracht worden door het instrument vrijwel uitgeschakeld,
er wordt uitgegaan van feitelijke antwoorden van de leerlingen zelf.
Naast de groepsdynamiek levert het instrument ook directe informatie op over hoe een leerling binnen een groep staat.
Het afnemen van een sociogram is, mede door de computer, een fluitje van een cent geworden.
De vraag die gesteld wordt is van wezenlijk belang voor de uitslag.
Zo krijg je bij een zelfde groep een hele andere uitslag bij de vraag is "Met wie kun je goed samen spelen en met wie niet zo goed?"
dan bij de vraag "Met wie kun je goed samen aan een opdracht werkenen met wie lukt dat niet zo goed?".
In het programma zet de leerkracht van tevoren zelf een vraag boven het sociogram.
Bij het tekenen van een sociogram stelt men eerst de leiders voor door middel van cirkels, rond hen schaart men hun aanhangers.
Deze worden voorgesteld door een kleinere cirkel.
Een pijl tussen twee cirkels wijst op een relatie. De richting van de pijl duidt de richting van de keuze aan.
Bij een wederkerige keuze staat een pijl aan beide uiteinden van de streep. Voor de verworpen groepsleden gebruikt men vierkanten.
Enkele opvallende groepsrelaties:
|
| - Kliekjes: |
Personen die onderling met elkaar bevriend zijn (driehoeksverhoudingen kunnen kliekjes zijn) |
| - Ster–positie: | Populaire personen die veel gekozen worden (dit kunnen leiders zijn) |
| - Slangrelatie: | Er is wel onderlinge affiniteit (verwantschap, overeenkomst),
maar die is niet wederkerig. Er is sprake van onduidelijkheid. |
| - Paren: | Twee leden die (sterk) voor elkaar kiezen en zich zo mogelijk isoleren van de rest |
| - Marginalen: | Groepsleden die door niemand gekozen worden (impopulair).
Hoe meer marginalen er volgens een sociogram zijn, hoe minder de groep een hecht geheel vormt. |
Algemene kritiek - interpretatie
1. Bij de interpretatie van een sociogram mag men bepaalde keuzen niet veralgemenen: bijvoorbeeld een goede speelmakker is niet
noodzakelijk een goede werkmakker.
Vandaar dat het bij de formulering van bepaalde vragen noodzakelijk is die uit te splitsen naar activiteit.
Om de betekenis te begrijpen dient men de karakteristieken in hun sociale context te plaatsen.
2. In het sociogram wordt een wel bepaald aantal keuzen opgelegd, die men moet doen (bijvoorbeeld: 3 positieve, 3 negatieve), dit is een beperking.
Er is een groot verschil mogelijk tussen de eerste en de tweede positieve. Hier schuilt een groot gevaar voor vervalsing.
Het vrij laten van de kiezende enkeling in zijn milieu is van groot belang.
Bijvoorbeeld veel positieve of veel negatieve keuzen geven ons enige informatie over de psychologie van de kiezende enkeling.
3. Anonimiteit van de keuze is mogelijk: De kiezer wil zijn keuze niet bekend maken.
4. De keuzen waarop het sociogram steunt is niet alleen oorzaak, maar kan ook resultaat zijn van groepsverkeer.
Bijvoorbeeld iemand kiezen die in jouw groep is.
De school van Moreno geeft voorkeur aan de grafische voorstelling van het sociogram, anderen geven de voorkeur aan een tabellenvorm: de sociomatrix.